1. Definición e Características Filosóficas

Definición e Características da Filosofía

A palabra «filosofía» vén do grego philein, que significa «amar», e sophía, que significa «sabedoría». Polo tanto, filosofía significa literalmente «amor á sabedoría».

A filosofía é o desexo de coñecer a verdade das cousas mediante a razón, buscando explicacións lóxicas e non baseadas en crenzas ou mitos.

Características Fundamentais da Filosofía

• É racional porque se basea na razón.
• É crítica porque analiza e cuestiona todo.
• É sistemática porque organiza os coñecementos de maneira ordenada.
• É universal porque se interesa por todo o que existe.
• É radical porque busca as causas últimas dos problemas.
• É libre porque non acepta verdades impostas.
• É práctica porque axuda a orientar a acción humana.

Principais Disciplinas da Filosofía

As principais disciplinas da filosofía son:

• Metafísica: Estuda o ser e a realidade.
• Epistemoloxía: Analiza o coñecemento.
• Lóxica: Estuda o razoamento correcto.
• Ética: Trata sobre o ben e o comportamento humano.
• Estética: Analiza o belo e a arte.
• Antropoloxía Filosófica: Reflexiona sobre o ser humano.
• Filosofía Política: Estuda a sociedade e a xustiza.
• Filosofía da Ciencia: Analiza os métodos e límites das ciencias.

2. O Paso do Mito ao Logos e do Logos ao Nomos

Características do Mito e do Logos

No mundo antigo, a primeira forma de explicar a realidade foi o mito. O mito era un conxunto de narracións imaxinativas e relixiosas que explicaban o mundo mediante a intervención dos deuses e forzas sobrenaturais. Autores como Homero e Hesíodo escribiron mitos nas súas obras, como A Ilíada ou A Teogonía.

O Nacemento da Filosofía: Do Mito ao Logos

Co tempo, esta forma de explicación foi substituída polo logos, que significa razón. Os gregos comezaron a buscar explicacións racionais, lóxicas e observables sobre o mundo. Os primeiros filósofos, chamados presocráticos, buscaban o arjé, é dicir, o principio ou orixe de todo o real. Estes pensadores, como Tales, Anaximandro, Heráclito ou Demócrito, foron os primeiros en tratar de coñecer o mundo mediante a razón. Este paso do mito ao logos considérase o nacemento da filosofía.

O Paso do Logos ao Nomos: A Reflexión sobre o Ser Humano

Posteriormente produciuse o paso do logos ao nomos. Cando as explicacións sobre a natureza se esgotaron, os filósofos comezaron a interesarse polo ser humano e pola sociedade. Nomos significa lei, costume ou convención.

Os sofistas foron os primeiros que se centraron no ser humano, na convivencia na polis e na reflexión sobre o que é xusto e o que é natural ou aprendido. Os sofistas, como Protágoras e Gorgias, pensaban que non existe unha verdade absoluta, senón que cada persoa ten a súa. Defendían o relativismo e o escepticismo, e consideraban que o importante era o dominio da palabra e da oratoria. Tamén valoraban a educación como medio para alcanzar a liberdade. Protágoras dicía que «o home é a medida de todas as cousas», o que resume a súa visión relativista do coñecemento.

3. Platón e Aristóteles: Dous Pilares da Filosofía Clásica

Platón: A Teoría das Ideas e a Alma

Platón afirmaba que existen dúas realidades:

1. O mundo intelixible: O mundo verdadeiro, formado polas ideas eternas e perfectas.
2. O mundo sensible: O mundo material, cambiante e imperfecto, no que só vemos copias das ideas.

Para Platón, o ser humano tamén é dual, formado por alma e corpo. A alma é inmortal e procede do mundo das ideas, pero ao encarnarse no corpo esquece todo o que sabía. Coñecer é recordar o que a alma xa contemplou antes, o que se chama anamnesis. Por iso Platón dicía que coñecer é recordar.

As Partes da Alma e a Xustiza

Platón diferenciou tres partes da alma:

• Racional: Busca a sabedoría e pertence aos gobernantes.
• Irascible: Representa o valor e pertence aos guerreiros.
• Concupiscible: Representa os desexos e pertence aos produtores.

A xustiza consiste en que cada parte cumpra a súa función en equilibrio coas demais.

Aristóteles: Hilemorfismo e as Catro Causas

Aristóteles, discípulo de Platón, criticou a teoría das ideas e centrouse máis no mundo natural. Para el, todo o que existe está formado por materia e forma, o que se coñece como hilemorfismo. A materia é o que fai que as cousas sexan individuais e a forma é a súa esencia.

Física e Metafísica Aristotélica

Na súa física, Aristóteles definiu o movemento como a actualización da potencia. Todo ser pode pasar de poder ser algo a selo realmente. Distinguiu catro causas que explican o cambio:

1. Causa material.
2. Causa formal.
3. Causa eficiente.
4. Causa final.

Na súa metafísica, Aristóteles estudou o ser en canto ser e afirmou que existen substancias primeiras (os individuos concretos) e substancias segundas (as esencias). Consideraba que o ser é o concepto máis universal, pero non se pode definir completamente porque é o fundamento de todo o que existe.

5. Os Métodos da Filosofía

A filosofía utiliza distintos métodos para alcanzar o coñecemento e a verdade:

• O método dialéctico consiste en enfrontar ideas opostas ata chegar a unha conclusión máis verdadeira.
• O método fenomenolóxico describe a experiencia tal e como aparece á conciencia.
• O método hermenéutico interpreta textos, símbolos e feitos culturais.
• O método analítico céntrase na linguaxe e na claridade dos conceptos.
• O método crítico examina os límites da razón e do coñecemento.
• O método empírico baséase na observación e na experiencia.
• O método racionalista confía principalmente na razón como fonte de coñecemento.

6. Visión Renacentista e Moderna do Ser Humano

O Humanismo Renacentista

Durante o Renacemento, o ser humano pasou a ser o centro do universo. O pensamento renacentista foi antropocéntrico e inspirouse na cultura clásica grega e romana. Defendíase a liberdade, a razón e a creatividade humana. O ideal era o home total, equilibrado e culto, representado por figuras como Leonardo da Vinci.

A Razón na Idade Moderna

Na Idade Moderna, o ser humano concíbese como un ser racional e autónomo. A razón convértese no criterio principal da verdade, e a ciencia serve para dominar a natureza. O individuo é libre e responsable das súas accións, e pode construír o seu propio destino. É o nacemento do humanismo racionalista.

7. O Ser Humano desde as Perspectivas Sociolóxica e Psicolóxica

O Ser Humano Segundo Marx, Nietzsche e Freud

Karl Marx: Traballo e Alienación

Segundo Karl Marx, o ser humano defínese polo traballo e pola súa relación coa sociedade. A historia está marcada pola loita de clases, e o sistema capitalista provoca a alienación, é dicir, a perda da esencia humana por parte do traballador. Marx pensaba que o ser humano só sería libre cando desaparecesen a propiedade privada e a explotación.

Friedrich Nietzsche: A Vontade de Poder e o Superhome

Para Nietzsche, o ser humano debe liberarse dos valores tradicionais e crear os seus propios valores. Critica a moral cristiá e propón o ideal do Superhome (Übermensch), un ser que vive segundo a vontade de poder e acepta a vida tal como é.

Sigmund Freud: O Inconsciente e a Psicanálise

Freud, pola súa parte, considera que o ser humano está dominado polo inconsciente, que contén pulsións e desexos reprimidos. A mente humana está formada por tres instancias:

• O Ello: Representa os instintos.
• O Ego: É o eu consciente.
• O Superego: É a parte moral e social.

Para Freud, o comportamento humano non é completamente racional, senón que está influído polo inconsciente.