A Ilustración segundo Kant: A Saída da Minoría de Idade
Immanuel Kant (1724–1804), principal representante da Ilustración alemá, vive no século XVIII, época de grandes transformacións culturais e políticas marcadas polo rexeitamento do Antigo Réxime e pola confianza na razón como motor do progreso humano. No seu breve pero decisivo texto Resposta á pregunta: Que é a Ilustración? (1784), define a Ilustración como a saída do ser humano da súa minoría de idade, é dicir, da súa dependencia intelectual, da incapacidade de pensar por un mesmo sen a guía doutra persoa.
Definición e Causas da Minoría de Idade Intelectual
A tese central do texto é que esta situación non se debe á falta de intelixencia, senón á preguiza e á covardía, polo que cada persoa é culpable da súa propia submisión. Moitas persoas prefiren seguir sendo tuteladas porque é máis cómodo: se outros pensan, deciden e actúan por nós, evitamos o esforzo que require a liberdade. Esta actitude facilita que certos “titores” —autoridades relixiosas, culturais ou sociais— se perpetúen no poder, mantendo ao público nun estado de dependencia intelectual.
Sapere Aude!: O Lema da Ilustración e o Uso da Razón
A proposta de Kant sintetízase no lema ilustrado sapere aude!: “atrévete a saber!”. Só quen se atreve a usar a súa razón sen tutela allea pode acadar a liberdade. Agora ben, Kant distingue entre o individuo illado, que ten máis dificultades para liberarse, e o público no seu conxunto, que pode ilustrarse se se lle permite exercitar o pensamento libremente. É fundamental, entón, garantir a liberdade de expresión e o uso público da razón, especialmente por parte de intelectuais e cidadáns que poden influír no progreso colectivo.
Vixencia da Proposta Ilustrada Kantiana
A mensaxe do texto encaixa co espírito ilustrado e co proxecto filosófico crítico de Kant: defender a autonomía da razón como base do coñecemento, da moral e da política. A súa vixencia é evidente: aínda hoxe moitas persoas renuncian a pensar por medo ou conformismo, delegando o seu xuízo en líderes, ideoloxías ou tecnoloxías. A chamada de Kant á responsabilidade individual e ao pensamento crítico segue a ser un referente esencial para construír unha sociedade máis libre e consciente.
Referencia: I. Kant, Resposta á pregunta: Que é a Ilustración? (1784). Tema central: A Ilustración como a saída do home da súa culpable minoría de idade.
A Teoría do Coñecemento en Kant: Crítica da Razón Pura
Immanuel Kant (1724–1804), principal figura da Ilustración alemá, publica en 1787 a segunda edición da Crítica da razón pura, obra fundamental na que formula a súa teoría do coñecemento. No texto proposto, o autor reflexiona sobre a orixe do saber humano e afirma a súa tese central: todo coñecemento comeza coa experiencia, pero non todo provén dela.
A Síntese entre Empirismo e Racionalismo
Kant busca unha vía intermedia entre o racionalismo e o empirismo. Recoñece que os obxectos sensibles espertan a nosa capacidade de coñecer, mais tamén defende que a mente contribúe de maneira activa, organizando e interpretando os datos que recibe. Así, distingue dous tipos de coñecemento: o empírico (a posteriori) e o coñecemento a priori, que é independente da experiencia e permite a universalidade e necesidade do saber científico.
O Xiro Copernicano Kantiano
Este fragmento é clave para entender o chamado xiro copernicano kantiano: non é o suxeito o que se adapta ao obxecto, senón que é o obxecto da experiencia o que aparece estruturado segundo as formas cognitivas do suxeito (como o espazo, o tempo e as categorías). Esta síntese entre o recibido e o posto pola mente fai posible o coñecemento.
A Relevancia do Criticismo para a Ciencia e a Filosofía
O texto amosa a esencia do criticismo kantiano: unha análise dos límites e condicións da razón humana. Esta perspectiva senta as bases da ciencia moderna e supón un paso decisivo cara a unha filosofía rigorosa. Aínda hoxe, a idea de que o suxeito participa activamente na construción do coñecemento segue sendo fundamental para entender o papel da razón na ciencia e na cultura.
Referencia: I. Kant, Crítica da Razón Pura (1787), Introdución (I. Da distinción do coñecemento puro e empírico). Tema central: O noso coñecemento comeza coa experiencia, pero non todo xorde dela.
Os Fundamentos da Ética Kantiana: Fundamentación da Metafísica dos Costumes
Immanuel Kant (1724–1804), figura central da Ilustración, desenvolve na Fundamentación da metafísica dos costumes (1785) os principios da súa ética racional e autónoma. No fragmento analizado, expón a súa célebre distinción entre dous tipos de imperativos: os hipotéticos e os categóricos, clave para entender a súa proposta moral.
Tipos de Imperativos: Hipotéticos e Categóricos
O imperativo hipotético ordena unha acción como medio para acadar un fin: “se queres aprobar, debes estudar”. A súa validez depende do desexo que se pretende satisfacer. Pola contra, o imperativo categórico expresa unha acción necesaria por si mesma, sen depender de ningún resultado ou interese externo. Non manda “para algo”, senón que obriga incondicionalmente: é a forma propia da moralidade.
O Imperativo Categórico como Lei Moral Universal
Segundo Kant, a moral non depende das consecuencias nin de fins particulares, senón da intención coa que se actúa e do principio que guía a acción. O que fai boa unha acción moral é a súa forma: que poida converterse en lei universal e que respecte a dignidade racional de todo ser humano. Este principio é válido para todos os seres racionais, con independencia das circunstancias ou dos resultados.
Autonomía, Deber e Razón na Moralidade
Este texto expresa a esencia da ética kantiana: unha moral autónoma, baseada na razón e na liberdade. A obriga moral non é imposta dende fóra, senón que nace do deber racional que o suxeito se dá a si mesmo. A vixencia desta proposta é clara: fronte ao utilitarismo ou ao relativismo ético, Kant defende unha moral fundada na dignidade, na universalidade e na responsabilidade individual, valores fundamentais nunha sociedade xusta e racional.
Referencia: I. Kant, Fundamentación da Metafísica dos Costumes (1785), Cap. 2 (Tránsito da filosofía moral popular á metafísica dos costumes). Tema central: Todos os imperativos ordenan ou hipotética ou categoricamente.
A Dignidade Humana como Alicerce Ético en Kant
Immanuel Kant (1724–1804), autor clave da Ilustración europea, desenvolve na Fundamentación da metafísica dos costumes (1785) unha ética racional baseada na autonomía, o deber e o respecto á dignidade humana. No fragmento analizado, expón unha das formulacións máis relevantes do seu imperativo categórico: tratar sempre a humanidade, tanto en nós como nos demais, como un fin en si mesmo e nunca como un simple medio.
O Valor da Persoa: Dignidade Fronte a Prezo
Esta idea expresa a obriga moral de recoñecer o valor intrínseco de todo ser racional. A diferenza doutros obxectos ou seres que teñen un prezo —é dicir, que poden ser substituídos por un equivalente—, os seres humanos posúen dignidade, o que significa que están por enriba de todo valor de intercambio. Isto débese a que só os seres racionais son capaces de actuar moralmente, seguindo leis que eles mesmos se dan mediante a razón.
O Reino dos Fins e a Moralidade
Kant chama reino dos fins ao conxunto ideal de seres racionais que se relacionan entre si respectando esa dignidade, recoñecéndose mutuamente como lexisladores morais. Neste reino, ningún ser racional pode ser tratado como un instrumento ou un medio para fins alleos, pois cada un é un fin en si mesmo. A moralidade, segundo Kant, é a condición que permite esta relación baseada no respecto e na liberdade.
Actualidade da Ética do Respecto Kantiano
Este texto condensa o núcleo da ética kantiana: o valor moral non reside nas consecuencias das accións nin nos desexos individuais, senón na intención conforme ao deber e no respecto incondicional á persoa. A súa vixencia é evidente: fronte a visións utilitaristas ou consumistas do ser humano, Kant ofrece unha defensa radical da dignidade e da igualdade, valores fundamentais para unha convivencia xusta e racional. Pensar aos outros como fins e non como medios segue sendo unha esixencia moral e política plenamente actual.